Σύμφωνα με όλες τις ιστορικές πηγές η ιστορία της τυπογραφίας στην Ελλάδα, από Έλληνες για Έλληνες, ξεκίνησε από έναν άνθρωπο που άκουγε στο όνομα Κωνσταντίνος Τόμπρας και καταγόταν από τις Κυδωνιές (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας. Γεννήθηκε λίγα χρόνια πριν το 1800 χωρίς να είμαστε σίγουροι το πότε ακριβώς. Φοίτησε στην περίφημη Ακαδημία των Κυδωνιών με καθηγητές, μεταξύ των άλλων τον Γρηγόριο Σαράφη, τον Βενιαμίν Λέσβιο, Θεόφιλο Καϊρή κ.α. Εκεί φοίτησε για κάποιο διάστημα και ο Αμβρόσιος Διδότος, γιός του πρωτοπόρου Γάλλου τυπογράφου Φιρμίνου Διδότου, που ακολούθησε την τέχνη του πατέρα του. Τελειώνοντας τις εγκύκλιες σπουδές του ο Κ. Τόμπρας έφυγε με υποτροφία του Χ. Εμμανουήλ Σαλτέλη, πλούσιου εμπόρου των Κυδωνιών, για το Παρίσι πιθανά και για την Βιέννη. Εκεί στα πιεστήρια του Οίκου Διδότου σε μόλις τρία χρόνια θα σπουδάσει τυπογράφος, χυτευτής στοιχείων, μηχανικός πιεστηρίων, στοιχειοθέτης και δάσκαλος της αλληλοδιδακτικής μεθόδου. Τον νεαρό σπουδαστή, για να μην μπλέξει με κακές παρέες, επιβλέπει ο Αδαμάντιος Κοραής.
Με το τέλος των σπουδών του ο Τόμπρας θα γυρίσει στις Κυδωνιές, όπου θα στήσει το τυπογραφείο της σχολής και θα τυπώσει το πρώτο δείγμα της δουλειάς του στον ελλαδικό χώρο καθώς και τα λοιπά κείμενα της σχολής. Ταυτόχρονα θα εκπαιδεύσει στην τέχνη του τυπογράφου τους ανιψιούς του Αναστάσιο Νικολαΐδη και Ιωάννη Τόμπρα. Το τυπογραφείο αυτό θα λειτουργήσει έως τις αρχές Ιουνίου του 1821. Η Επανάσταση έχει ξεσπάσει και οι κάτοικοι των Κυδωνιών επαναστατούν, όμως οι Οθωμανοί θα δράσουν αστραπιαία η πόλη θα πολιορκηθεί, θα καταληφθεί και το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων κατοίκων θα πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς. Αρχικά θα μεταφερθούν στην Χίο και τα Ψαρά και στην συνέχεια θα διασκορπιστούν στην υπόλοιπη επαναστατημένη Ελλάδα. Ανάμεσα τους θα είναι και ο Τόμπρας, ο οποίος διασώθηκε τελευταία στιγμή από τον Ιάκωβο Τομπάζη, καθώς καθυστέρησε προσπαθώντας ανεπιτυχώς, να φορτώσει σε κάποιο πλοίο το πιεστήριο.
Το επόμενο βήμα ευτυχώς δεν θα αργήσει να γίνει. Ο Δημήτριος Υψηλάντης φθάνει στην Ύδρα μεταφέροντας μαζί του από την Τεργέστη ένα πλήρες μικρό τυπογραφείο. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα, δεν υφίσταται στον επαναστατημένο Ελλαδικό χώρο τυπογράφος. Την λύση θα δώσει ο Τομπάζης πληροφορώντας για την σωτηρία του Τόμπρα, που βρίσκεται στα Ψαρά. Άμεσα ένα πλοίο αναχωρεί για τα Ψαρά από όπου θα μεταφέρει τον Κ. Τόμπρα μαζί με τον μαθητή και βοηθό του Αναστάσιο Νικολαΐδη. Ο Τόμπρας, ο Υψηλάντης και το πολύτιμο τυπογραφείο θα συναντηθούν στο στρατόπεδο των Ελλήνων στα Βέρβαινα και κατόπιν συνεννοήσεων θα κατευθυνθούν και εγκατασταθούν στην Καλαμάτα. Το τυπογραφείο θα λειτουργήσει για πρώτη φορά λοιπόν στην Καλαμάτα, με συντάκτη τον Θεόκλητο Φαρμακίδη και τυπογράφο τον Κ. Τόμπρα. Μαζί θα εκδώσουν διάφορα κείμενα και την πρώτη εφημερίδα στον ελλαδικό χώρο την «Ελληνική Σάλπιγγα». Στην πορεία θα ακολουθήσουν πολλές μετακινήσεις καθώς οι διάφορες πόλεις της Πελοποννήσου ελευθερώνονται και το τυπογραφείο πρέπει να βρίσκεται κοντά στην κυβέρνηση, Τριπολιτσά, Άργος, Κόρινθος. Εκεί θα είναι η επόμενη προσωρινή έδρα του τυπογραφείου, ο Τόμπρας όμως δεν θα είναι παρόν καθώς έχει αρρωστήσει. Νέος τυπογράφος θα αναλάβει ο εκπαιδευμένος στην Κωνσταντινούπολη νεαρός Ιωάννης Φιλήμων σε συνεργασία με τον Α. Νικολαΐδη, αυτοί θα τυπώσουν και το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδος. Το καλοκαίρι του 1822 ο Δράμαλης εκστρατεύει και η Κόρινθος καταλαμβάνεται. Ένα ακόμα τυπογραφείο δυστυχώς καταστρέφεται. Ο Τόμπρας, λόγω της ασθένειας του, είχε μείνει στο Άργος και από εκεί θα μεταβεί στην Ύδρα μέχρι να αναρρώσει. Στην υπόλοιπη διάρκεια της Επανάστασης ο Κωνσταντίνος Τόμπρας θα εργαστεί αρχικά στην Ύδρα τουλάχιστον έως το 1826 και αργότερα πιθανά το 1827 ή 1828 θα μετακομίσει στο Ναύπλιο. Εκεί θα αρχίσει να εργάζεται στα τυπογραφεία της διοικήσεως, συνεργαζόμενος με τους Κώστα Δημίδη, Αναστάσιο Νικολαΐδη και Ιωάννη Τόμπρα. Μετά το τέλος της Επανάστασης ο Τόμπρας θα ιδιωτεύσει πλέον ως τυπογράφος ιδρύοντας τυπογραφικές επιχειρήσεις και διαβιώντας κυρίως στο Ναύπλιο. Αυτή την περίοδο θα την γνωρίσουμε σε επόμενο άρθρο.
Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μερικές σχετικές φωτογραφίες. Στην πρώτη βλέπουμε το πρώτο δείγμα δουλειάς του Κ. Τόμπρα όταν ακόμα εκπαιδευόταν στο Παρίσι, πρόκειται για επιστολή του γιατρού Γ.Κ. Τυπάλδου προς τον ευεργέτη του Κ. Τόμπρα τον Χ. Εμμανουήλ Σαλτέλη. Η δεύτερη αποτελεί το πρώτο δείγμα δουλειάς που εκδόθηκε στο τυπογραφείο που εγκαταστάθηκε στις Κυδωνιές, πρόκειται για μία ωδή της Ευανθίας Καΐρη. Η τρίτη και η τέταρτη είναι τα εξώφυλλα δύο εκ των βιβλίων που τυπώθηκαν στις Κυδωνιές. Η πέμπτη φωτογραφία δείχνει την πρώτη εφημερίδα που τυπώθηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα, στην Καλαμάτα, η «Ελληνική Σάλπιξ». Τέλος, η έκτη φωτογραφία αν και είναι μεταγενέστερη χρονικά, αφορά δηλαδή την περίοδο μετά την επανάσταση, αντιπροσωπεύει την άλλη ιδιότητα του Τόμπρα, αυτή του δασκάλου της αλληλοδιδακτικής συνέγραψε δε το βιβλίο ο ίδιος.
Πηγές:
1.Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού.
2. Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.
3. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
4. Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.
5. Εθνικό τυπογραφείο.
6. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.
7. Εταιρία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Παράρτημα του περιοδικού Μνήμων.
8. Ν. Ε. Σκιαδά, Το Χρονικό της Ελληνικής Τυπογραφίας, Gutenberg, Αθήνα 1982.
9.Στέφανου Καββαδά, Κωνσταντίνος Τόμπρας ο πρώτος Εθνικός τυπογράφος της Επαναστάσεως, Χιακή Επιθεώρησης, τεύχος 38ον, 1975.
10. Βάλλια Ράπτη, Πολιτικές συγκρούσεις και λογοκρισία: Ο Ελληνικός Καθρέπτης (1832 – 1833), Έλεγχος ιδεών και λογοκρισία από τις απαρχές της ελληνικής τυπογραφίας μέχρι το Σύνταγμα του 1844, Εθνικό ίδρυμα Ερευνών, Ιστιτούτο ιστορικών Ερευνών, 2015.
11. ‘Ελλη Δρούλια – Μητράκου, Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Η συμβολή της τυπογραφίας στη στήριξη της Επανάστασης του 1821, κεφάλαιο Ζ’.
12. Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Η τυπογραφία στο νέο Ελληνικό κράτος (1828 – 1884), κεφάλαιο Η’.
13. Γιάννης Κοκκωνάς, Η Ηως (1830 – 1831) και ο Εθνικός (1832), Επιστημονική Επετηρίδα του τμήματος αρχειονομίας & βιβλιοθηκονομίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο, τεκμήριον 9, Κέρκυρα 2010.
14. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών Ανέμη, Πανεπιστήμιο Κρήτης.
