Στην προηγούμενη παρουσίαση γνωρίσαμε την πορεία του Κωνσταντίνου Τόμπρα από τις Κυδωνιές της Μ. Ασίας, στο Παρίσι, πίσω στην γενέτειρά του, στην συνέχεια την άφιξή του στην επαναστατημένη Ελλάδα και την δράση του σ’ αυτή. Σήμερα θα επικεντρωθούμε στην μετά το 1828 πορεία του και την μόνιμη εγκατάστασή του στο Ναύπλιο έως το τέλος του.
Αρχές του 1828 ο Κωνσταντίνος Τόμπρας εγκαθίσταται στο Ναύπλιο και συνεταιρίζεται με τον Κωνσταντίνο Δημίδη προκειμένου να δημιουργήσουν ένα ιδιωτικό τυπογραφείο. Ο Κ. Δημίδης ήταν γνωστός του Τόμπρα. Αν και αναγράφει στα βιβλία που εκδίδει ότι καταγόταν από τα Γρεβενά, είχε μετακινηθεί οικογενειακός και μεγαλώσει στις Κυδωνιές. Όταν ενηλικιώθηκε στάλθηκε, την ίδια χρονική περίοδο, με τον Τόμπρα στο Παρίσι για να σπουδάσει την τέχνη του οπλουργού, που εξασκούσε και ο πατέρας του. Εκεί τον κέρδισε και η τέχνη της τυπογραφίας και εκπαιδεύτηκε ως στοιχειοθέτης και χυτευτής στοιχείων. Στην συνέχεια επέστρεψε στις Κυδωνιές και εργάστηκε στο νέο τυπογραφείο. Κάποια χρονική στιγμή θα γίνει μέλος και της Φιλικής Εταιρείας. Με την καταστροφή των Κυδωνιών κατέλυσε στα Ψαρά, όπου άρχισε να εξασκεί το έτερο επάγγελμά του αυτό του οπλουργού. Στην πορεία του χρόνου δημιούργησε το τυπογραφείο των Ψαρών το οποίο όμως δυστυχώς χάθηκε και αυτό με την καταστροφή των Ψαρών.
Το 1828 λοιπόν συνεταιρίζεται με τον παλαιό γνωστό του και μάλιστα λόγω της εκτίμησης που τρέφει ο Τόμπρας στις ικανότητες του το όνομα του Κ. Δημίδη αναγράφεται πρώτο στις κοινές τους εκδόσεις. Οι δύο άνδρες θα συνυπάρξουν έως τα τέλη του 1829 περίπου όταν οι δρόμοι τους θα χωρίσουν. Ακολούθως ο Τόμπρας θα συστήσει καινούργια συνεργασία με τον Γεώργιο Αθανασιάδη Μελισταγή Θεσσαλονικέα Μακεδόνα και τον Κ. Ιωαννίδη Σμυρναίο, η οποία όμως θα διαρκέσει από το 1829 έως το 1833. Τελικά από το 1833 περίπου θα συνεταιριστεί με τον τελικό και μόνιμο έκτοτε συνεργάτη του τον Κωνσταντίνο Ιωαννίδη. Η τυπογραφεία τους «Ο Κάδμος» θα αποτελέσει τον ισχυρότερο πώλο τυπογραφίας στην πόλη του Ναυπλίου, καθώς θα αναλαμβάνουν περισσότερο από τον μισό όγκο της υπάρχουσας δουλειάς . Αυτό οφειλόταν αρχικά στις γνώσεις, την εμπειρία τους καθώς και στην εξαιρετική ποιότητα της δουλειάς τους και την αρτιότητα αυτής. Επίσης, στην αίγλη του ονόματος και της προσωπικότητας του Τόμπρα, ως σπουδασμένου δίπλα στον Didot στο Παρίσι και για την δράση του στην διάρκεια του Αγώνα. Τέλος, ο Τόμπρας επέλεξε για τον εαυτό του αποκλειστικά την ιδιότητα του τυπογράφου. Δεν πολιτεύθηκε ποτέ διατηρώντας ίσες, κατά το δυνατό, αποστάσεις από όλες τις παρατάξεις εκδίδοντας τις δουλειές όποιου το επιθυμούσε. Δεν έγινε δε ποτέ ο ίδιος εκδότης πολιτικής εφημερίδας. Αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω ήταν να τυπώσει περισσότερα από 52 βιβλία και 10 εφημερίδες καθώς και σωρεία άλλων δημοσίων και ιδιωτικών εντύπων.
Μία ερώτηση που είμαι σίγουρος ότι θα έχει γεννηθεί ανάμεσα στους αναγνώστες του άρθρου είναι, πού βρισκόταν άραγε η έδρα του βιβλιοχαρτοπωλείου που διατηρούσε. Είναι πολύ πιθανό στην διάρκεια του χρόνου να άλλαξε χώρο στέγασης αρκετές φορές. Χάρη όμως στο πόνημα ενός άλλου γνωστού κατοίκου και του Ναυπλίου αναφορογράφου, ειρηνοδίκη, υπηρεσιακού δημάρχου Ναυπλιέων, συμβολαιογράφου και συγγραφέα, του Αναστάσιου Μαυροκέφαλου γνωρίζουμε το εξής. Όταν ο Τόμπρας είχε πια φύγει και την επιχείρηση πια κρατούσε μόνος ο Κ. Ιωαννίδης το βιβλιοπωλείο βρισκόταν εγκαρσίως του Υψηλαντικού τύμβου στην πλατεία του Ναυπλίου.
Δυστυχώς, εάν και ο Κωνσταντίνος Τόμπρας από τις Κυδωνιές άφησε ένα τόσο μεγάλο και σπουδαίο αποτύπωμα δεν έχουμε στοιχεία για την οικογενειακή του κατάσταση. Υπάρχει βέβαια ένας ικανός αριθμός Τομπραίων ανδρών και γυναικών που εντοπίζονται σε πηγές εκείνης της περιόδου ως τυπογράφοι, δημόσιοι υπάλληλοι και μια δασκάλα. Ας ελπίσουμε ότι θα δημοσιευθούν τα αρχεία των απογραφών της πόλης του Ναυπλίου, που έγιναν το 1832 και το 1839, εκεί έχουν εντοπιστεί εξαιρετικής σημασίας πληροφορίες. Το τέλος του ανδρός θα επέλθει πιθανότατα κάποια στιγμή το 1846. Ο Ιωαννίδης θα συνεχίσει την δική του δράση έως και τον δικό του θάνατο το 1879. Μια τελευταία για σήμερα πληροφορία είναι και το ότι ο Τόμπρας και ο Ιωαννίδης ίδρυσαν παράρτημα και στην Πάτρα από το 1836 έως το 1839, το οποίο ανέλαβαν οι Μ. Δεάγγελης και Στ. Νικολαΐδης.
Ολοκληρώνοντας σήμερα παρουσιάζουμε μερικά εξώφυλλα βιβλίων που τυπώθηκαν από τον Τόμπρα και τους συνεργάτες του. Όποιος έχει αντίστοιχες φωτογραφίες είναι ευπρόσδεκτες. Λόγω προηγούμενης άγνοιας δεν μπορούσα να προσθέσω και σχετικά φύλλα εφημερίδων του τυπογραφείου Τόμπρα, ευτυχώς όμως η άγνοια αντιμετωπίστηκε. Ευχαριστώ φίλε.
Πηγές:
1.Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού.
2. Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.
3. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
4. Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.
5. Εθνικό τυπογραφείο.
6. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.
7. Εταιρία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Παράρτημα του περιοδικού Μνήμων.
8. Ν. Ε. Σκιαδά, Το Χρονικό της Ελληνικής Τυπογραφίας, Gutenberg, Αθήνα 1982.
9.Στέφανου Καββαδά, Κωνσταντίνος Τόμπρας ο πρώτος Εθνικός τυπογράφος της Επαναστάσεως, Χιακή Επιθεώρησης, τεύχος 38ον, 1975.
10. Βάλλια Ράπτη, Πολιτικές συγκρούσεις και λογοκρισία: Ο Ελληνικός Καθρέπτης (1832 – 1833), Έλεγχος ιδεών και λογοκρισία από τις απαρχές της ελληνικής τυπογραφίας μέχρι το Σύνταγμα του 1844, Εθνικό ίδρυμα Ερευνών, Ιστιτούτο ιστορικών Ερευνών, 2015.
11. ‘Ελλη Δρούλια – Μητράκου, Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Η συμβολή της τυπογραφίας στη στήριξη της Επανάστασης του 1821, κεφάλαιο Ζ’.
12. Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Η τυπογραφία στο νέο Ελληνικό κράτος (1828 – 1884), κεφάλαιο Η’.
13. Γιάννης Κοκκωνάς, Η Ηως (1830 – 1831) και ο Εθνικός (1832), Επιστημονική Επετηρίδα του τμήματος αρχειονομίας & βιβλιοθηκονομίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο, τεκμήριον 9, Κέρκυρα 2010.
14. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών Ανέμη, Πανεπιστήμιο Κρήτης.
