Ο άνδρας με τον οποίο θα ασχοληθούμε σήμερα, είναι ίσως ο πιο γνωστός από τους τυπογράφους – εκδότες που θα παρουσιαστούν στα παρόντα άρθρα. Αποτελεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, άνθρωπος τον γραμμάτων, Φιλικός, πολεμιστής, τυπογράφος, εκδότης, ιστορικός.
Ο Ιωάννης Φιλήμων γεννήθηκε ή το 1798 ή το 1799 και απεβίωσε το 1874. Η οικογένεια του καταγόταν πιθανά από την Κύπρο και είχε μετακινηθεί στην Κωνσταντινούπολη. Ο ίδιος είχε γεννηθεί σε κάποια από της κωμοπόλεις του Βόσπορου και είχε λάβει εξαιρετική μόρφωση από παιδί. Το επώνυμό του πιθανά ήταν άλλο αρχικά και άλλαξε στην πορεία του χρόνου σε «Φιλήμων». Η παράδοση λέει πως ως έκθετο παιδί χτύπησε την πόρτα του αρχοντικού των Υψηλάντηδων στην Κωνσταντινούπολη και αυτοί του έδωσαν το εν λόγω επώνυμο. Αν και αυτή η ιστορία πρέπει να είναι απλά ένας μύθος, ένα είναι σίγουρο, ότι ο Ιωάννης Φιλήμων υπήρξε πιστός φίλος, συνεργάτης και σύντροφος των Υψηλάντιδων και ειδικά του Δημήτριου, τόσο στην διάρκεια του Αγώνα όσο και μετά. Ο Φιλήμων σπούδασε στην Μεγάλη του Γένους Σχολή και έμαθε την τέχνη της τυπογραφίας στο ελληνικό τυπογραφείο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Γνώριζε άπταιστα την Τουρκική γλώσσα. Υπήρξε βοηθός του Νικόλαου Λογάδη λόγιου, δασκάλου και σχολάρχου, αργότερα, της Μεγάλης του Γένους Σχολής, στην προσπάθεια εκτύπωσης εγκυκλοπαίδειας. Ο Ιωάννης Φιλήμων ήταν Φιλικός και είχε γνωρίσει στην Πόλη πολλούς από τους γνωστούς Φιλικούς: όπως τον Παναγιώτη Σέκερη, τον Γρηγόριο Δικαίο, τον Χριστόφορο Περραιβό και βέβαια και τον ίδιο τον Λογάδη που ήταν και αυτός Φιλικός, όπως και αρκετή από τους της Σχολής.
Με το ξέσπασμα της Επανάστασης θα δραπετεύσει από την Κωνσταντινούπολη και θα έρθει στην ελεύθερη Ελλάδα. Πρώτα θα φθάσει στην Ύδρα και στην συνέχεια θα μεταφερθεί στην Καλαμάτα. Από τις πρώτες μέρες του Αγώνα θα συμμετάσχει σε πολλές μάχες αλλά θα εργαστεί και ως γραμματέας του Δημήτριου Υψηλάντη και πολλών άλλων αγωνιστών. Το 1822 θα είναι αυτός που πρώτα θα γράψει στο χέρι τα άρθρα του πρώτου Συντάγματος της Ελλάδος του «Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος» αλλά και αυτός που το τύπωσε στην Κόρινθο όταν στήθηκε εκεί το πρώτο τυπογραφείο ( όπως έχουμε αναφέρει και αλλού ο Κ. Τόμπρας είχε αρρωστήσει και είχε μείνει στο Άργος για να αναρρώσει). Στην συνέχεια πολέμησε με τον Κολοκοτρώνη και τον Υψηλάντη κατά την εισβολή του Δράμαλη, συμμετέχοντας στην μάχη των Δερβενακίων. Στην πορεία του Αγώνα η δράση του ήταν πολύ μεγάλη και πολυσχιδής, ολοκληρώθηκε στο πλευρό του Δημητρίου Υψηλάντη κατά την εκστρατεία του στην Ανατολική Χέρσο Ελλάδα, κατά την οποία ελευθερώθηκε η Ανατολική Στερεά. Στην διάρκεια αυτής της εκστρατείας ήταν ο γραμματέας του Υψηλάντη, υπεύθυνος δε οικονομικού και τροφοδοσίας των στρατιωτών ήταν ο Αναστάσιος Ελαιών, μετέπειτα συμβολαιογράφος Ναυπλίου.
Την περίοδο της διακυβέρνησης από τον Ιωάννη Καποδίστρια ο Φιλήμων τάχθηκε πολιτικά με τον Κυβερνήτη. Υπερασπίστηκε δε την πολιτική του και μετά τον θάνατό του, με την αρθρογραφία του, στις εφημερίδες που εξέδιδε. Με την έλευση του Όθωνα και των Αντιβασιλέων εκκινεί την προσπάθεια να εκδώσει μια εφημερίδα. Το πρώτο φίλο της οποίας θα κυκλοφορήσει την 1η Μαΐου 1833 με τον τίτλο «Χρόνος». Σε αυτή αναφέρεται ως εκδότης , συντάκτης και τυπογράφος και έδρα το Ναύπλιο. Η εφημερίδα κυκλοφόρησε στην πόλη μας για κάποιο διάστημα, για την ακρίβεια κυκλοφόρησαν 40 φύλλα. Οι αιτίες τις ολιγόμηνης κυκλοφορίας ήταν πολλές, μεταξύ αυτών ο αυστηρώς τυποκτόνος νόμος των Αντιβασιλέων και η μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα. Με την μετακόμιση στην Αθήνα θα ξεκινήσει μια νέα προσπάθεια εκδίδοντας την εφημερίδα «Αιών», που θα αποδειχθεί ιδιαίτερα επιτυχημένη. Το 1834 λίγο πριν την αναχώρηση για την νέα Πρωτεύουσα ο Φιλήμων εξέδωσε σε ένα τόμο και το «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας» από το τυπογραφείο Θ. Κονταξή και Ν. Λουλάκη στην πλατεία του Λουδοβίκου αριθμ 13.
Η δράση του Φιλήμονα και στην νέα πρωτεύουσα ήταν εξαιρετικά έντονη και ενδιαφέρουσα. Αποτέλεσε γνωστό εκδότη και συγγραφέα, το σπίτι του δε αποτέλεσε ένα από τα πρώτα και γνωστότερα φιλολογικά στέκια. Το τέλος ήλθε το 1874.
Στις φωτογραφίες που παρατίθενται βλέπουμε το πρώτο και το τελευταίο φύλλο τις εφημερίδας «Χρόνος», που τυπώθηκε στο Ναύπλιο, την μορφή του Ιωάννη Φιλήμων, και την πρώτη έκδοση του «Δοκιμίου Ιστορικού περί την Φιλική Εταιρεία»
Πηγές:
Πρόσθετες πληροφορίες για τον Ιωάννη Φιλήμονα καθώς και φωτογραφίες μπορεί να διαβάσει κανείς στο έργο της « Έλλης Δρούλια, Η εφημερίδα Χρόνος του Ιωάννη Φιλήμονα, 1833, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, παράρτημα του περιοδικού Μνήμων αρ 16, Αθήνα 2010» .
1. Αντωνιάδη Σοφία Α., Εμμανουήλ Αντωνιάδης Ο Αγωνιστής, Ο Δημοσιογράφος 1791 – 1863, Αθήνα, 1971.
2.Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού.
3. Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.
4. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
5. Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.
6. Εθνικό τυπογραφείο.
7. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.
8. Εταιρία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Παράρτημα του περιοδικού Μνήμων.
9. Ν. Ε. Σκιαδά, Το Χρονικό της Ελληνικής Τυπογραφίας, Gutenberg, Αθήνα 1982.
10.Στέφανου Καββαδά, Κωνσταντίνος Τόμπρας ο πρώτος Εθνικός τυπογράφος της Επαναστάσεως, Χιακή Επιθεώρησης, τεύχος 38ον, 1975.
11. Βάλλια Ράπτη, Πολιτικές συγκρούσεις και λογοκρισία: Ο Ελληνικός Καθρέπτης (1832 – 1833), Έλεγχος ιδεών και λογοκρισία από τις απαρχές της ελληνικής τυπογραφίας μέχρι το Σύνταγμα του 1844, Εθνικό ίδρυμα Ερευνών, Ιστιτούτο ιστορικών Ερευνών, 2015.
12. ‘Ελλη Δρούλια – Μητράκου, Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Η συμβολή της τυπογραφίας στη στήριξη της Επανάστασης του 1821, κεφάλαιο Ζ’.
13. Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Η τυπογραφία στο νέο Ελληνικό κράτος (1828 – 1884), κεφάλαιο Η’.
14. Γιάννης Κοκκωνάς, Η Ηως (1830 – 1831) και ο Εθνικός (1832), Επιστημονική Επετηρίδα του τμήματος αρχειονομίας & βιβλιοθηκονομίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο, τεκμήριον 9, Κέρκυρα 2010.
15. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών Ανέμη, Πανεπιστήμιο Κρήτης.
